A jutro Wilijo ...

[Ojgyn z Pnioków]

A Wiycie? Już łod starego piyrwyj, łod downiyjszych wieczerzy zadusznych (ja, ja – wieczerzy zadusznych) ta wieczerzo wilijno zawdy skłôdała sie ze postnego jôdła. Beztóż tyż dôwno, dôwno tymu nazôd, gôdali na ta wieczerzô postnik abo pośnik. A wziyno sie to ze tego, iże dôwniyjszy świat pogański fajrowôł świynto przesilyniô zimowygo, kiere zawdy trefiało na dwadziestego pióntego grudnia. I tak, we dwadziestego szczwôrtego fajrowali pogańskie, świynto zemrzitych, ftore bóło tyż łostatnim dniym starego roku, ale tyż i wilijóm nôjkrótszejszego dnia i nôjdugszejszyj nocy. I jesce nasze starecki sztyjc dowali festelnie pozór, coby we ta wilijô niy tkać, niy rómbać, opatermnie ino śmiatać, bele ino niy ku dźwiyrzóm, a kiej trza sie już bóło siednóńć, to przodzij letko lza dmuchnóńć na zic, coby niy przigniyść, niy wymietnóńć abo niy wykurzić tych niewidzialnych byzuchantów, kierymi byli umrzite przociele i pociotki, co przilazowali do nôs na świynta. Tyż niy lza bóło sie wadzić, gorszyć ani ślimtać coby jich niy tropić. I króm próznego talyrza na stole blank dôwno tymu dôwali jesce trzi stołki dlô tych naszych duchów przodków, kierzy tyż przi tyj wieczerzy byli:

„A trzy stołki polskim strojym

kole stoła stojóm prózne,

ze łopłatkiym kôżdy swojim

idzie do nich zwrôcać dłużne.

I pokłôdô na talyrzu

janielskigo chleba kruchy...

Bo w tych zeslach zicnóm ... duchy!”

Tak we połowie dziewiytnôstego wieka, szkryflôł nasz poeta Wincenty Pol, a jô to ino pedziôł sam terôzki po naszymu. I, trza sam jesce na isto dopedzieć, iże ci tyn prózny talyrz niy bół dlô jakigosik zbónkanygo wandrusa ale dlô Pónbóczka, ftory jes ze wszyjskimi przi kôżdyj Wiliji.

Wiela, mocka bóło roztomajtych zwyków. Jô spómna sam terôzki ino jedyn: we Wilijo musi być zawdy dómowników niy do pôry, ale nôjbarzij trza ci dôwać pozór, coby niy bôło jich trzinôście, bo jak wiycie, do wieczerzy we Ogrójcu Pónbóczek siednół do kupy ze dwanostóma apostlami, a jak sie to niyskorzij skóńcóło, to same już przeca łod malyńkości miarkujecie, pra?

Ze tych starych zwyków wziyno sie i to, iże zawdy we Wilijo musi być słóma i siano dóma, a to skuli naszygo maluśkigo Jezuska podug sztrofek tego samego Wincynta-poyty:

„Jak łobrzóndek kôże dziynny

snopy wnosi sóm gumienny

i sóm siankiem stół zaściela,

spamiyńć żłobu Zbawiciela.”

Z tym tyż skuplowany jes inkszy zwyk. U nôs dóma (i niy ino u nôs na Ślónsku) zawdy na Wilijo warzóło sie siymióniotka. Jesce za blank starego piyrwyj ludzie gôdali, co wziyno sie to ze tego, iże kiej sie maluśki Jezusek urodziół, spichnyli sie przi betlyjce i Żydy, i pogany, kiere we tym Betlyjym miyszkali. Trefiyli sie i niyskorzij trza bóło cosik wećkać, bo mieli głód. I tak ci kónopiy prziprycyli ze sia Żydy a zasik krupy przitargali – pogany (możno beztóż sie łóne mianujóm „pogańskie”). Uwarzyli kónopiy ze mlykiym, jagły ze śliwkóma i to bóła côłko jejich wieczerzô przi betlyjce, przi tym zmarzniyntym, sagusiyńkim naszym ci Dziecióntecku.

Sztimujóm mi sam ale ku tymu sztrofki naszego wywołanego we świycie (u nôs mynij) ślónskigo poyty Josepha von Eichendorfa, ftore na polske przetłómaczół ks. Jerzy Szymik:

„Pusty rynek. Nad dachami

Gwiazda. Świeci każdy dom.

W zamyśleniu, uliczkami,

Idę, tuląc świętość świąt.

 

Wielobarwne w oknach błyski

I zabawek kusi czar.

Radość dzieci, śpiew kołyski,

Trwa kruchego szczęścia dar.

 

Więc opuszczam mury miasta,

Idę polom białym rad.

Zachwyt w drżeniu świętym wzrasta:

Jak jest wielki cichy świat!

 

Gwiazdy niby łyżwy krzeszą

Śnieżne iskry, cudów blask.

Kolęd dźwięki niech cię wskrzeszą –

Czasie pełen Bożych łask!”

Nó ale, zawdy tyż gôdali, iże Wilijo to take ci „przedświyńcie”, znacy dziyń skorzij richticznych Godów a mianowali ci to tak łod łacińskigo słówecka „vigilia” znacy wachowanie, bo przeca piyrwyjsze krześcijany côłko noc skorzij Pónbóczkowygo narodzyniô „czuwali”, wachowali i festnie ci rzykali, a i jesce ku tymu pościyli. Roztomajte móndroki tuplikujóm terôzki upokornie bele kaj we radijokach i telewizyji ło dwanostuch (abo kajniykaj trzinostuch) warzyni, zortach jôdła we Wilijo. Ło tym niyskorzij, bo nôjprzodzij trza spómnieć, co zawdy po dziydzinach, po wsiach ludzie ze łociypów słómy, pszyniczónki lebo reżowyj słómy, splôtali take maluśkie sznóry, powrósła i gzuli do sadu, do łogroda, coby śniymi pobindować wszyjskie ółbstowe stromy, coby łóne na wiesna festelnie łobrodziyły, fest podarzyły.

Terôzki deczko ło jôdle, wiela zortów i jakij warzy mô być. Jużech sam kiejsik rzóndziół, co za starego piyrwyj u wsiowych ludzi, u prostych ludzi, to ci bóło siedym zortów jôdła, u siodłoków, u zabranych bambrów i ślachty – to juzaś dziewiyńć, a we srogich pańskich, u tych nôjważniyjszych we Polsce ludzi, bóło jich jedynôście. Gôdôł już ło tym i Zygmunt Gloger we jejigo „Encyklopedii staropolskiej”. I niy poradza zmiarkować skany sie wziyno dwanôście abo tyż i trzinôście warzi, zortów jôdła? Nó ale, niy byda sie sam terôzki tym tropiół, niy byda sam ło tym medikowôł, bo jesce mie napocznie palica targać... a to sie przeca niy werci.

Trza jesce sam tyż ale dopedzieć, co świóntyczny czôs, te wszyjske dnioszki łod Wiliji aże do Trzech Króli, to piyrwyj zawdy mianowali: GODY lebo ci Godne Świynta. We ślónskim, a i polskim kalyndôrzu te dwa tydnie, tyn czôs fajrowaniô wandluje sie łod pierónym starego piyrwyj, łod czasów jesce starosłowiańskich, kiej bóło to wszyjsko skuplowane ze takim „kultym Słońca”. A juzaś Gody, lata ery krześcijańskij rachowali sie łod dnia, kiej nasz Jezusek prziszoł, przikludziół sie na tyn światek. We tym dniu, we te Boże Narodzyni binduje sie gynał stare ze blank nowym, znacy – poduk gôdki starodôwnych Słowianów – trefiajóm sie „dwa gody”. Łod tego tyż wandluje sie miano piyrszego miesiónca po tych godach, znacy styczyń i mianowanie Bożygo Narodzyniô – Godami.

 

 

I to by bóło możno na tela przed tóm Wilijóm. Jó terôzki winszuja gryfnych, szykownych, herskich Godów, mocka wercitych gyszynków i coby żôdyn ... sie niy udowiół łościami ze kapera.